Od wieków poszukiwacze skarbów marzą o zdobyciu perskiego złota, którego nigdy nie znalazł Aleksander Wielki. Teraz garstka archeologów dokonała sensacyjnego odkrycia w greckich ruinach Notion, na zachodzie Turcji, wydobywając garść monet o wartości równej całej żołnierskiej pensji. To niesamowite znalezisko jest wynikiem prostych wykopalisk domowych: w dużym domu znaleziono zapomniany, pokryty kurzem ceramiczny garnek.
Za odkryciem stoi Uniwersytet Michigan (Stany Zjednoczone), który od 2022 roku stara się zbadać każdy kamień starożytnego nadmorskiego miasta. Skarb, obecnie przechowywany w Muzeum Archeologicznym w Efezie, może rzucić światło na obieg pieniądza w V wieku p.n.e. Przypomina nam również, że zakopywanie złota w nadziei na jego odzyskanie zawsze było ryzykownym przedsięwzięciem.
Gdzie znaleziono skarb, którego szukał Aleksander Wielki?
Scena brzmi niemal jak z powieści: zamożna rezydencja w Notion, popękana ściana, a w głębi mały ceramiczny garnek. W środku błyszczały monety wybite za panowania Dariusza I (521-486 p.n.e.), znanego z zamiłowania do umieszczania wizerunku łucznika na każdej złotej monecie.
Zespół z Uniwersytetu Michigan, kierujący Projektem Archeologicznym Notion, prowadzi wykopaliska w tym miejscu od 2022 roku. Dzięki tej żmudnej pracy udało się datować znalezisko i powiązać je z płatnościami dla najemników, które miały miejsce na granicy między światem greckim a perskim.
Co dokładnie znajdowało się w ceramicznym naczyniu?
Zanim wyobrażacie sobie sztabki złota lub gigantyczne skrzynie, należy zaznaczyć, że skarb mieści się w dłoni: są to dariki, perska moneta o dużej wartości ekonomicznej.
- Wzór: klęczący łucznik, symbol władzy wojskowej i znak rodu Dariusza I.
- Kształt i rozmiar: okrągłe i zwarte, wystarczające, aby pochwalić się drobnymi szczegółami, nie zajmując całej kieszeni.
- Bicie: uderzenie matrycą w czyste złoto, system umożliwiający masową produkcję bez utraty jakości.
- Wartość: jeden darik wystarczał na miesięczne wynagrodzenie szeregowego żołnierza, co w tamtych czasach było niezłą sumką.
Te cechy, wyryte ogniem (a właściwie młotkiem) na każdej monecie, wyjaśniają, dlaczego dariki stały się ulubioną walutą najemnych żołnierzy.
Dlaczego te perskie monety są tak rzadkim znaleziskiem?
Według kierownika projektu, Christophe’a Ratté, nikt nie pozostawia złota z własnej woli; tylko wielkie nieszczęście powstrzymuje właściciela przed powrotem po nie. Dlatego znalezienie nienaruszonego zestawu jest niemal archeologicznym cudem.
Połączenie dobrego stanu zachowania, kontekstu domowego i dokładnej lokalizacji pozwala połączyć fakty dotyczące przepływu pieniędzy między Persami a Grekami. Ponadto garnek potwierdza, że granica kulturowa była mniej murem, a bardziej pomostem: perskie złoto swobodnie krążyło po greckich domach, gdy wymagała tego sytuacja biznesowa.
Jak śledzić losy tego skarbu, aby nie zgubić śladu
Na razie monety spoczywają w Muzeum Archeologicznym w Efezie, gdzie technicy i eksperci analizują każde zadrapanie, aby odtworzyć ich podróż. Jeśli ciekawość nie daje Ci spokoju, śledź publikacje Uniwersytetu Michigan, gdzie będą pojawiać się daty wystaw i nowe wyniki badań.
Tymczasem vintage’owa rada dotycząca oszczędzania: jeśli kiedykolwiek zdecydujesz się zakopać swoje oszczędności w ogrodzie, pamiętaj, aby zapamiętać miejsce lub przynajmniej zostawić plan swoim spadkobiercom. Nigdy nie wiadomo, który archeolog za 2500 lat będzie pobierał „Twoją” pensję.