Od epoki kamienia łupanego do epoki drewna? Drewniane narzędzia znalezione w Gantangqing ujawniają technologię prehistorycznych zbieraczy
Myśląc o prehistorycznych narzędziach, najprawdopodobniej wyobrażamy sobie przedmioty wykonane z kamienia lub kości. Takie wyobrażenia mają swoje uzasadnienie: kamień i kość są bardziej odporne na upływ czasu niż materiały organiczne. Jednak ostatnie badania archeologiczne w Chinach zmieniły narrację historyczną, odkrywając w stanowisku archeologicznym Gantangqing, położonym w południowo-zachodniej części kraju, wyjątkowy zestaw narzędzi wykonanych z drewna.
Zespół interdyscyplinarny zidentyfikował narzędzia drewniane używane przez hominidów około 300 000 lat temu, co stanowi bezprecedensowe odkrycie w Azji Wschodniej i kamień milowy w badaniach nad zdolnościami technologicznymi naszych przodków. Wyniki badań, opublikowane w czasopiśmie „Science”, nie tylko dostarczają dowodów na zaawansowane wykorzystanie drewna jako surowca, ale także ujawniają styl życia skoncentrowany na wykorzystaniu zasobów roślinnych w subtropikalnym ekosystemie jeziornym.
Wyjątkowe warunki dla niezwykłej konserwacji
Drewno, w przeciwieństwie do kamienia lub kości, jest materiałem organicznym, który bardzo łatwo ulega rozkładowi. Szybko rozkłada się pod wpływem działania mikroorganizmów, utleniania i zmian środowiskowych. Dlatego znalezisko narzędzi drewnianych sprzed 50 000 lat w zapisie archeologicznym jest rzadkością poza Afryką i zachodnią Eurazją. Stanowisko archeologiczne Gantangqing stanowi zatem godny uwagi wyjątek.
Narzędzia znaleziono w latach 2014–2015 i 2018–2019 w osadach gliniastych o niskiej zawartości tlenu, położonych na dawnej linii brzegowej jeziora Fuxian. Te beztlenowe warunki zadziałały jak naturalny środek konserwujący, który pozwolił zachować drewniane przedmioty przez setki tysięcy lat. Dzięki temu stanowisko to stało się jednym z najważniejszych stanowisk paleolitycznych we wczesnej epoce paleolitu w Azji.
Technologia obróbki drewna: formy, funkcje i materiały w Gantangqing
Zespół odzyskał łącznie 35 zmodyfikowanych przedmiotów drewnianych, które zostały wykonane głównie z drewna sosnowego, choć niektóre z nich zostały wyrzeźbione z twardego drewna. Narzędzia charakteryzowały się znacznym zróżnicowaniem morfologicznym. Niektóre miały zaokrąglone końce, inne miały ostrza podobne do dłut lub ostrza z wypustkami. Znaleziono również narzędzia zakrzywione, które prawdopodobnie służyły do cięcia korzeni.
Wśród nich zidentyfikowano również dwa duże kije do kopania przeznaczone do użycia obiema rękami. Nie ma podobnych znalezisk w innych stanowiskach paleolitycznych, co sugeruje lokalną adaptację wynikającą ze specyficznych zadań wymaganych przez środowisko. Ponadto odnaleziono mniejsze narzędzia do wykonywania precyzyjnych prac ręcznych oraz co najmniej cztery narzędzia w kształcie haczyków.
Analiza mikroskopowa wykazała, że 19 przedmiotów nosiło ślady skrobania, wynikające z modelowania lub użytkowania, a 17 miało powierzchnie wygładzone w wyniku celowego polerowania. Znaleziono również ślady intensywnego użytkowania, takie jak przywarte resztki ziemi, równoległe rowki na krawędziach i charakterystyczne ślady zużycia. Wszystkie te dane potwierdzają ich funkcjonalne zastosowanie jako narzędzi.
Datowanie tego niezwykłego znaleziska
Aby określić wiek narzędzi, zespół zastosował szereg zaawansowanych technik, które pozwoliły na datowanie osadów, w których znajdowały się artefakty. Luminescencja stymulowana podczerwienią (IRSL) umożliwiła analizę ponad 10 000 ziaren minerałów wydobytych z różnych warstw.
Wyniki wskazują, że osady nagromadziły się między 350 000 a 200 000 lat temu. Ponadto analiza zęba ssaka znalezionego na tym samym poziomie dostarczyła dokładniejszej daty: 288 000 lat, co potwierdziło wcześniejsze szacunki. Zintegrowanie wszystkich danych za pomocą modelowania statystycznego pozwoliło na datowanie poziomów archeologicznych zawierających narzędzia na okres od 360 000–300 000 do 290 000–250 000 lat przed teraźniejszością. Daty te umieszczają stanowisko Gantangqing w środkowym plejstocenie, kluczowym momencie dla ewolucji człowieka w Azji.
Bujne środowisko jeziorne
Analiza środowiska Gantangqing pozwoliła również na szczegółową rekonstrukcję ekosystemu, w którym żyli starożytni ludzie. Na podstawie skamieniałości pyłków wydobytych z osadów zidentyfikowano co najmniej 40 rodzin roślin, które wskazują na ciepły i wilgotny klimat, typowy dla regionów tropikalnych lub subtropikalnych. Wśród gatunków dominowały drzewa, liany, trawy i krzewy charakterystyczne dla obszarów wilgotnych.
Obecność roślin wodnych sugeruje siedlisko jeziorne lub bagienne, a znalezione szczątki zwierząt – nosorożców, żółwi, ptaków brodzących i kaczek nurkujących – potwierdzają tę interpretację. Ogólnie rzecz biorąc, krajobraz musiał być ekologiczną mozaiką łąk, zarośli i lasów, z stałymi zbiornikami wodnymi o głębokości co najmniej 2–3 metrów.
System utrzymania oparty na roślinach
Narzędzia z Gantangqing wykazują znaczny stopień specjalizacji w zakresie konstrukcji dostosowanej do zbierania zasobów roślinnych. W okolicy udokumentowano obecność jadalnych gatunków, takich jak orzeszki piniowe, orzechy laskowe, jagody podobne do malin, winogrona, kiwi i paprocie, a także rośliny wodne o jadalnych liściach, nasionach i kłączach.
Naukowcy sugerują, że hominidy zamieszkujące Gantangqing odbywały sezonowe wyprawy nad brzeg jeziora, wyposażone w kije do kopania. Społeczności wykazywały się znacznym stopniem planowania: potrafiły rozpoznać cykle wegetacyjne, zidentyfikować jadalne części poszczególnych gatunków i wytwarzać różne narzędzia do konkretnych zadań. Archeologia wykazała zatem, że ludność Gantangqing była w dużym stopniu uzależniona od roślin. Dowody te kontrastują z innymi współczesnymi stanowiskami archeologicznymi z umiarkowanych lub zimnych stref klimatycznych, gdzie głównym źródłem utrzymania było łowiectwo.
Nieprecedensowe odkrycie w Azji Wschodniej
Narzędzia z Gantangqing stanowią najstarszy znany dowód używania kopaczy i systematycznej eksploatacji bulw w środowisku biogeograficznym Wschodu. Zaawansowanie technologiczne tych przedmiotów, w połączeniu z ich różnorodnością funkcjonalną, zaprzecza obrazowi paleolitu azjatyckiego jako technologicznie zacofanego w stosunku do Europy czy Afryki.
W porównaniu ze stanowiskami archeologicznymi, takimi jak Schöningen (Niemcy), gdzie dominują włócznie myśliwskie, czy Clacton (Wielka Brytania) i Florisbad (RPA), gdzie znaleziono narzędzia drewniane mniej zróżnicowane pod względem konstrukcji i funkcji, znaleziska z Gantangqing ujawniają inny styl życia, bardziej skoncentrowany na zbieractwie niż na łowiectwie.
Epoka drewna?
Z drugiej strony odkrycie to wzmacnia hipotezę, że tak zwana epoka kamienia nie była zdominowana, z całym szacunkiem, przez kamień. W rzeczywistości obejmowała ona intensywne wykorzystanie materiałów organicznych, które niestety rzadko zachowały się w zapisie archeologicznym.
Dzięki wyjątkowym warunkom konserwacji możemy dziś dostrzec dotychczas mało zbadaną stronę przeszłości ludzkości: tę, w której zbieractwo i praca z materiałami nietrwałymi zajmowały centralne miejsce w życiu codziennym. Stanowisko archeologiczne w Gantangqing nie tylko wzbogaca wiedzę o paleolicie w Azji, ale także przypomina nam o potrzebie ponownego przemyślenia naszych narracji dotyczących prehistorii.