Odkryto dietę marynarzy Song: analiza wraku Nanhai nr 1 dostarcza informacji na temat życia morskiego w średniowiecznych Chinach. Ścisła współpraca specjalistów z różnych dziedzin pozwala poznać aspekty historii, które dotychczas pozostawały nieznane. Tym razem multidyscyplinarny zespół archeologów i historyków zdołał szczegółowo odtworzyć dietę marynarzy chińskiego imperium w okresie dynastii Song (960–1279 n.e.). Postęp ten był możliwy dzięki analizie pozostałości wraku statku Nanhai No. 1, kupieckiego statku, który zatonął na Morzu Południowochińskim około 1183 roku. Wyniki, opublikowane w artykule w czasopiśmie Journal of Maritime Archaeology, nie tylko ujawniły, jakie potrawy spożywała załoga, ale także pozwoliły odtworzyć wzorce społeczne, ekonomiczne i kulturowe, które kierowały życiem morskim w średniowiecznych Chinach.
Statek handlowy zamieniony w kapsułę czasu
Nanhai No. 1 jest dobrze znany archeologom podwodnym. Został odkryty w 1987 roku u wybrzeży Guangdong, na głębokości około 25 metrów, ale dopiero w 2007 roku udało się go wydobyć dzięki pionierskiej operacji, która pozwoliła zachować statek, jego ładunek i otaczające go osady. Stan zachowania statku o długości ponad 22 metrów jest wyjątkowy jak na wraki liczące ponad 800 lat.
Zespół badawczy zastosował nowatorskie podejście, łączące źródła dokumentalne z bezpośrednimi dowodami archeologicznymi. Dzięki kompleksowej analizie pozostałości organicznych – roślinnych, zwierzęcych i płynnych – znalezionych wewnątrz statku udało się odtworzyć zwyczaje żywieniowe załogi.
Woda, alkohol i herbata: niezbędne napoje na pełnym morzu
Podczas długich podróży morskich w okresie dynastii Song woda pitna była niezbędna do przeżycia. Przechowywano ją w dużych ceramicznych dzbanach lub drewnianych pojemnikach, chociaż niewiele bezpośrednich dowodów materialnych wskazuje, że wiele z tych konstrukcji zniknęło z upływem czasu. Niemniej jednak na wraku znaleziono naczynia oznaczone jako Qiao Qian Gongyong („naczynia ogólnego użytku”), które mogły służyć do przechowywania wody.
Obok wody alkohol odgrywał kluczową rolę zarówno w żywieniu, jak i w relacjach społecznych na pokładzie. Udokumentowano ponad 400 rodzajów produktów transportowanych drogą morską w tamtych czasach, w tym liczne odmiany napojów alkoholowych, które były również częścią rytuałów religijnych i zbiorowych bankietów. Naczynia z napisami identyfikującymi zawartość jako napoje spirytusowe, a także ślady drożdży i pleśni używanych do fermentacji potwierdzają znaczenie alkoholu na pokładzie.
Również herbata zajmowała ważne miejsce. Chociaż ze względu na jej skłonność do rozkładu w wilgotnym środowisku nie znaleziono zachowanych liści, odzyskano drewniane etykiety, na których wspomniano ten produkt. Rytualne spożywanie herbaty było częścią codziennego życia nawet na pełnym morzu, o czym świadczą współczesne świadectwa.
Mięso i hierarchia: dominacja jagnięciny
Jedną z najbardziej zaskakujących rzeczy było znalezienie dużej ilości kości baranich, co wyraźnie kontrastowało z niewielką ilością kości wieprzowych. Znalezisko to jest zaskakujące, ponieważ tradycja morska preferowała wieprzowinę na pokładzie, ponieważ łatwiej było ją przechowywać podczas żeglugi. Jednak na statku Nanhai nr 1 zidentyfikowano 86 szczątków owiec w porównaniu z zaledwie 9 szczątkami świń.
Badacze przypisują to zjawisko obecności muzułmańskich pasażerów na pokładzie, na co wskazują różne arabskie inskrypcje znalezione na osobistych naczyniach ceramicznych. Konieczność przestrzegania ograniczeń dietetycznych, w szczególności zakazu spożywania wieprzowiny, mogła spowodować większą obecność mięsa baraniego na statku.
Analiza kości ujawniła ponadto praktyki rozbioru, pieczenia i konserwacji poprzez solenie. Ponadto niektóre kawałki wydają się być starannie wyselekcjonowane i zapakowane. Według naukowców sugeruje to, że racje żywnościowe były rozdzielane zgodnie ze statusem społecznym członków załogi: najcenniejsze kawałki mięsa z pewnością trafiały do osób o najwyższym statusie.
Kurczaki, gęsi i rytuały ochronne
Oprócz mięsa baraniego marynarze spożywali również drób, taki jak kurczaki (46 sztuk) i gęsi (40). Ptaki te były łatwe w hodowli na pokładzie i dostarczały zarówno mięsa, jak i jaj. Jednak ich rola nie ograniczała się do pożywienia: kurczaki były również wykorzystywane w rytuałach wróżbiarskich w celu przewidzenia losów podróży poprzez czytanie ich kości po uboju.
Kroniki opisują również ich wykorzystanie jako ofiary dla bóstw opiekuńczych morza podczas ceremonii odbywających się przed wypłynięciem. W ten sposób ptaki nie tylko dostarczały niezbędnego białka do diety, ale także były częścią symboliczno-religijnego systemu chińskiej żeglugi.
Rybołówstwo i narzędzia: ryby jako źródło pożywienia
77% szczątków kręgowców odnalezionych w wraku pochodzi od ryb kostnoszkieletowych (Osteichthyes), co podkreśla ich znaczenie jako podstawowego źródła białka. Marynarze stosowali zaawansowane i zrównoważone techniki połowowe, w tym duże haczyki z przynętą z kurczaka i sieci z obciążnikami, co potwierdzają przedmioty odnalezione w ładowniach. Niektóre kręgi ryb zostały nawet wyrzeźbione w celu stworzenia ozdób.
Ziarna, owoce i przyprawy: różnorodna spiżarnia roślinna
Na pokładzie Nanhai No. 1 odzyskano również ponad 3000 nasion i owoców należących do co najmniej 19 gatunków roślin. Ryż wydaje się być najważniejszym zbożem, co jest zgodne z jego kluczową rolą w diecie mieszkańców południowych Chin w okresie dynastii Song.
Wśród warzyw na uwagę zasługuje znalezisko nasion dyni świeżo zbieranej (Benincasa hispida), wykorzystywanej zarówno w postaci świeżej, jak i konserwowanej. Jeśli chodzi o owoce, zidentyfikowano pestki śliwek, czarnych oliwek chińskich, jujuby i orzechów areca, z których wiele zostało zakonserwowanych poprzez suszenie lub marynowanie, co świadczy o zaawansowanej wiedzy na temat technik konserwacji żywności.
Znaleziono również przyprawy, takie jak pieprz czarny (Piper nigrum) — prawdopodobnie importowany z Azji Południowo-Wschodniej — oraz pieprz syczuański (Zanthoxylum bungeanum), oba cenione za właściwości kulinarne i lecznicze. Rośliny te, oprócz wzbogacania potraw, mogły mieć zastosowanie terapeutyczne w walce z chorobami lub łagodzeniu dolegliwości podczas podróży.
Odzwierciedlenie życia społecznego na Morskiej Jedwabnej Drodze
Odtworzona dieta Nanhai No. 1 jest bezpośrednim świadectwem dynamiki, różnorodności i złożoności społeczeństw morskich XII wieku, które żeglowały między kulturami, religiami i językami oraz dostosowywały swoje codzienne praktyki do potrzeb współżycia i handlu.
Obecność arabskich pasażerów, zróżnicowane przygotowywanie posiłków, zaawansowane techniki konserwacji żywności oraz staranna organizacja przestrzeni na pokładzie pokazują, że statki te funkcjonowały jako prawdziwe pływające mikrokosmosy społeczne. Przypadek Nanhai No. 1 pokazuje, że archeologia morska może wnieść nowy wymiar do badań nad historią społeczną: wymiar, który łączy materialne pozostałości przeszłości z życiem marynarzy, kucharzy, kupców i pasażerów, którzy dzień po dniu dzielili stół na pełnym morzu.