Ukryty w ruinach zamku w Kolnie klejnot pozwala ekspertom odtworzyć symbolikę średniowiecznej kultury dworskiej. Jak te kamienie szlachetne symbolizowały władzę, wiarę i ochronę wśród europejskiej szlachty w XV wieku.
Odkrycie amatystu średniowiecznego sprzed 600 lat w ruinach zamku w Kolnie w Polsce otworzyło okno na życie i symbolikę europejskiej szlachty w średniowieczu. Znalezisko wzbudziło zainteresowanie społeczności naukowej ze względu na swoją wyjątkową wartość historyczną i materialną. W ruinach dawnego zamku książęcego w Kolnie, w samym sercu Polski, archeolodzy pod kierownictwem Lecha Marka z Uniwersytetu Wrocławskiego znaleźli ametyst oprawiony w złocone srebro. Zaginiony sześć wieków temu klejnot pojawił się wśród osadów obronnych zamku. Według Monuments et Patrimoine, przedmiot został znaleziony w okolicznościach, które zaskoczyły specjalistów, wzbudzając zainteresowanie zarówno środowiska naukowego, jak i opinii publicznej.
Opis i cechy klejnotu
Klejnot składa się z kaboszonu z ametystu, odmiany fioletowego kwarcu, oprawionego w srebro pozłacane techniką złocenia rtęciowego lub złocenia ogniowego, zarezerwowaną dla przedmiotów o wysokiej wartości. Technika ta nadaje całości wyjątkowy blask i wytrzymałość. Oprawa posiada stożkowy uchwyt i aureolę z promieni lub ażurowych płatków palmowych, wzór ceniony za swoją złożoność i poziom wyrafinowania.
Amatyst, oprawiony w złocone srebro przy użyciu technik charakterystycznych dla tamtej epoki, świadczy o wyrafinowaniu polskiej szlachty.
Analiza przeprowadzona przez Lecha Marka i archeolog Beatę Miazga, opublikowana w czasopiśmie Antiquity, wskazuje, że oprawa odpowiada międzynarodowemu stylowi XIII i XIV wieku, chociaż klejnot został wykonany w XV wieku. Egzemplarze o podobnych cechach można znaleźć w koronie Sancho IV Kastylijskiego, w koronach królewskich na Wawelu w Krakowie oraz w imperialnej brosce znalezionej w skarbcu w Śródzie Śląskiej.
Obecność srebrnego pręta i śladów lutowania ołowiu z tyłu sugeruje, że był on częścią większej ozdoby, być może broszki, diademu lub korony. Jakość wykonania i wzór wskazują, że przedmiot ten należał do polskiej arystokracji. Eksperci uważają, że jest to wyjątkowy przykład luksusowej biżuterii, która krążyła wśród europejskich elit.
Zamek w Kolnie i kontekst archeologiczny
Znalezisko pochodzi z miejsca o szczególnym znaczeniu historycznym. Zamek książęcy w Kolnie, w Stare Kolnie, w województwie opolskim, został założony na początku XIII wieku przez Bolesława III z Brzegu jako punkt celny między księstwami opolskim i brzegskim. Następnie przeszedł w ręce zamożnych rycerzy i został zniszczony w 1443 roku podczas wojen domowych na Śląsku.
Międzynarodowy styl oprawy łączy biżuterię znalezioną w Kolnie z europejskimi klejnotami królewskimi z XIII i XIV wieku
Wykopaliska archeologiczne, rozpoczęte w 2010 roku, pozwoliły odzyskać ślady średniowiecznego życia, takie jak wyposażenie wojskowe, przedmioty jeździeckie i ceramika, choć ametyst w oprawie wyróżnia się swoją wyjątkowością.
Klejnot pojawił się wśród pozostałości drewnianego mostu północnego, w osadach fos obronnych. Znalezisko wskazuje, że niezwykłe jest odkrycie biżuterii tego typu poza grobowcami lub skarbami; zazwyczaj znajdowano ją w miejscach ukrytych lub związanych z rytuałami, a nie w obszarach związanych z codziennym ruchem ludzi.
Badacze uważają za prawdopodobne, że klejnot został przypadkowo zgubiony, być może odpadł od ubrania szlachcica podczas przechodzenia przez most zamkowy. Hipotezę tę potwierdza brak innych wartościowych przedmiotów w okolicy oraz fragmentaryczny stan znaleziska.
Symbolika i funkcja społeczna ametystu
W średniowieczu ametyst miał znaczną symbolikę magiczną i społeczną. Uważano, że chroni przed trucizną i pijaństwem, a także symbolizuje wiarę, skromność i męczeństwo. Przypisywano mu również zdolność zapobiegania chorobom, takim jak dna moczanowa, odpędzania złych snów oraz zapobiegania zdradom i zaklęciom.
„Jeśli kamień był znany ze swoich nadprzyrodzonych mocy, jego wartość znacznie wzrastała” – stwierdził Lech Marek w komunikacie prasowym. Średniowieczna literatura zawiera liczne odniesienia do magicznych właściwości klejnotów. W cyklu arturiańskim Lancelot z Vulgaty Dama Jeziora podarowała dwóm rycerzom złote broszki i kamienie szlachetne, aby chroniły ich w walce.
Pojawienie się klejnotu wśród pozostałości mostu zamkowego sugeruje przypadkową utratę podczas podróży szlachty – (N. Lenkow – L. Marek)
Oprócz znaczenia magicznego, tego typu klejnoty były widocznymi symbolami statusu społecznego i bogactwa. Wskazywały na przynależność do szlachty, a nawet rodziny królewskiej, stanowiąc przedmioty „konsumpcji ostentacyjnej”, których wartość wynikała zarówno z funkcji dekoracyjnej, jak i zdolności do manifestowania władzy i wyróżnienia właściciela.
Ekspertyza i porównania
Badacze podkreślają, że ametyst z Kolna odpowiada stylowi rozpowszechnionemu w Europie w XIII i XIV wieku, co pozwala porównać go z przedmiotami zarezerwowanymi dla rodziny królewskiej. Podobne przykłady to korona Sancho IV Kastylijskiego, korony królewskie z Wawelu oraz imperialna broszka ze Środy Śląskiej. Związek ten sugeruje, że polska biżuteria mogła stanowić część zestawu prestiżowych przedmiotów przeznaczonych dla elit.
Tożsamość pierwotnego właściciela pozostaje jednak nieznana, ale źródła podkreślają, że prawdopodobnie należała ona do arystokraty, a nawet księcia, choć brak inskrypcji lub dokumentów uniemożliwia potwierdzenie tej hipotezy.